محدثه جزائی
چکیده
«خاورمیانه»، مفهومی مناقشه‌برانگیز از نظر جغرافیایی و سیاسی است. از منظر جغرافیایی درباره حدود آن، اشتراک نظر گسترده‌ای وجود ندارد و از منظری سیاسی، با توجه به نظریه‌های جدید در راستایِ توجه به جهانِ غیر غربی، چالش‌هایی در استفاده و کاربرد مفهوم خاورمیانه به وجود آمده است. برای مقابله با تک‌صدایی مطالعات و بررسی‌های اروپایی ...
بیشتر
«خاورمیانه»، مفهومی مناقشه‌برانگیز از نظر جغرافیایی و سیاسی است. از منظر جغرافیایی درباره حدود آن، اشتراک نظر گسترده‌ای وجود ندارد و از منظری سیاسی، با توجه به نظریه‌های جدید در راستایِ توجه به جهانِ غیر غربی، چالش‌هایی در استفاده و کاربرد مفهوم خاورمیانه به وجود آمده است. برای مقابله با تک‌صدایی مطالعات و بررسی‌های اروپایی و آمریکایی در منطقۀ خاورمیانه، برابرنهادهایی به‌جای مفهوم خاورمیانه پیشنهاد شده است. عبارت‌های همچون «خاور نزدیک و شمال آفریقا»، «خاورمیانه شمالی»، «خاورمیانۀ جدید»، «خاورمیانۀ اسلامی»، «غرب آسیا»، «آسیای غربی» و «آسیای جنوب غربی» به‌جای آن پیشنهاد می‌شود. پرسش اساسی این نوشتار این است که چرا آلترناتیوها نمی‌توانند در اعادۀ همان معنایی که مفهوم خاورمیانه منتقل می‌کند، کامیاب شوند؟ این پژوهش با تمرکز بر مقولۀ امرسیاسی و از دریچه نظریه و روش تاریخ مفاهیم، می‌کوشد تا به این پرسش پاسخ دهد که چرا نمی‌توان از مفهوم خاورمیانه دست کشید. ماهیت «امر سیاسی» که به‌گونه‌ای جدی و عمیق بر تقابل‌های دودویی تاکید می‌کند، بر این فرضیه صحه می‌گذارد که نبردی پنهان میان گروه‌ها و نیروهای سیاسی برای تسلط بر گفتمان‌ها، که خود را در مفاهیم انضمامی می‌کنند، در جریان است. از چنین منظری، فرجام نبردِ نابرابر میان دو سوی این گفتمان، پیروزیِ مفهوم خاورمیانه است که بر فرازِ مفاهیم دیگر، به حیاتِ خود ادامه می‌دهد. اگرچه دانشگاه‌ها و برخی از محافل آکادمیک؛ همچنین نهادهای بین‌المللی به نقد ِحضور هژمونیِ مفاهیمی همچون خاورمیانه می‌پردازند و در دفاع از آلترناتیوها می‌کوشند؛ اما تسلیم‌ناپذیری امرسیاسی در برابر جغرافیا؛ مانع مهمی است که استفاده از مفاهیم جایگزینِ خاورمیانه را دشوار می‌کند.
